Totalitarizam je politički pravac koji zavodi totalitarnu državu, kao i učenje o takvoj, totalitarnoj državi i njenoj ulozi u društvu. Totalitarna je ona država koja svojim pravnim poretkom trajno prodire, ne samo u privrednu oblast, nego i u sve druge oblasti društvenog života, podrazumevajuci tu i porodične odnose, ideološka i religijska ubeđenja, naučna i umetnička shvatanja, estetička merila i načela, jednom rečju, u interese i život privatnih lica, i to u mnogo većoj meri nego što je slučaj u bilo kojoj drugoj državi.
Totalitarna država sistematski podređuje društvo svojoj organizovanoj sili, izdiže se iznad njega i stavlja se van domašaja njegove kontrole. U takvoj državi, pojedinac je razoružan pred državom koja reguliše svaki vid njegove egzistencije, kada i kako joj se prohte. Pojedinac nema više “zone slobode” u kojima može ostvariti svoje potencije mimo države. Država je sve, iz nje sve potiče, u nju sve utiče (modifikovana izjava Benita Musolinija).
Pojam totalitarizma je suprotan pojmu pravne države i otvorenog pluralističkog društva.
Prvi totalitarni režimi pojavili su se tokom prve polovine prošlog veka, u Italiji, Rusiji i Nemačkoj, u nestabilnoj političkoj i ekonomskoj atmosferi nezadovoljstva narodnih masa uslovima života nakon završetka rata. Predmetni pojam prvi je upotrebio fašisticki ideolog, Italijan, Đovani Đentile. U periodu hladnog rata, antikomunistički teoretičari su pravili komparaciju izmedju nacional – socijalističkog režima u Nemačkoj i komunističkog režima u Sovjetskom Savezu, u periodu Staljinove vladavine. U današnjoj političkoj teoriji, pojam totalitarizma se koristi za definisanje autoritarnih režima, poput iračkog – za vreme vladavine Sadama Huseina i kubanskog – za vreme Fidela Kastra i drugi.
Totalitarne države su, po pravilu, policijske države, sa apsolutističkom vladavinom pojedinca, diktatora ili vladajućeg režima (vojne hunte i slično). Totalitarni režimi mogu proisteći iz državnih ili vojnih udara, odnosno intervencija, ali i revolucija ili nakon demokratskih izbora.
I pored različitih puteva nastanka, postoje i zajedničke karakteristike totalitarnih sistema, od kojih su najupečatljivije sledeće:
- Postojanje službene ideologije, koja je neprikosnovena i nedodirljiva za bilo koji vid kritike;
- Jednopartijsko državno uređenje;
- Monopol nad vojnim i političkim snagama od strane vladajućeg režima;
- Cenzura protoka javnih informacija;
- Centralizovana kontrola ekonomskih tokova;
- Koncentracija političke vlasti u rukama diktatora ili vladajućih oligarha, koje je nemoguće smeniti kroz institucije sistema;
- Subordinacija pojedinca u kolektiv uz gubitak ličnih sloboda;
- Fokusiranje svih vidova vlasti u rukama diktatora odnosno vladajućeg režima, kršenje ljudskih prava, slobode medija, veroispovesti, kršenje građanskih sloboda;
- Represivan odnos prema neistomišljenicima.
