Viktimologija je pojam latinskog porekla, nastao od dve latinske reči: victum, koja u prevodu znači – žrtva i logos, koja u prevodu znači – nauka, te se sam pojam prevodi kao: nauka o žrtvama. Generalno, viktimologija izučava posledice i procese viktimizacije.
Viktimologija spada u interdisciplinarne nauke, koja proučava i pojedinca i grupe, koje su postale žrtve kriminala, rata, verskih, rasnih ili političkih uznemiravanja i progona, elementarnih nepogoda, saobraćajnih nesreća, zaraznih bolesti i slično.
U okviru viktimologije se proučavaju i specifične karakteristike žrtava, u šta spadaju psihološki uslovi koji su prethodili događaju. Viktimologija se svrstava u mlade naučne discipline i ona se bavi proučavanjem žrtava, istraživanjem uzroka, načina i postanka žrtve i odvijanjem procesa i mehanizama viktimizacije.
Postoji i specijalna kriminalna viktimologija i ona predstavlja nauku koja se bavi u najvećoj meri žrtvama kao posledicama procesa koji je izvršen. Često se za ovu vrstu viktimologije, koristi izraz – savremena viktimologija, jer se pod zločinom podrazumeva i zloupotreba moći, koja je u današnje vreme česta.
Kriminalistička viktimologija
Kriminalistička viktimologija pripada poddisciplini viktimologije koja proučava obeležja kriminalističke viktimizacije sa ciljem da pruži doprinos kriminalističkim istragama i unapredi saznanja od značaja u okviru zaštite žrtava u pretkrivičnom i krivičnom postupku.
Osnovni cilj kriminalističke viktimologije je dolaženje do naučnih saznanja o viktimizaciji koja se mogu upotrebiti kao osnova za stvaranje efikasnih preventivnih mera. Takođe, ova poddisciplina ima za cilj i dolaženje do celovitijih saznanja o posledicama viktimizacije i problemima sa kojima žrtve mogu da se suoče posle učinjenog krivičnog dela.
U zadatke kriminilastičke viktimologije spadaju:
- utvrđivanje faktora koji mogu uticati na odluku žrtve da prijavi zločin i njena saradnja sa organima formalne kontrole kriminaliteta;
- utvrđivanje faktora reviktimizacije i sekundarne viktimizacije u toku krivičnog i pretkrivičnog procesa i
- stvaranje sistema mera za redukovanje reviktimizacije i sekundarne viktimizacije u toku krivičnog i predkrivičnog procesa.
Viktimizacija generalno predstavlja stradanje, a žrtva krivičnog dela je plasirana stradanju kroz moguće događaje i procese koji se označavaju pojmovima primarne i sekundarne viktimizacije.
Primarna viktimizacija se objašnjava kao proces samog traumatičnog događaja sa svim njegovim posledicama, kao i stradanje žrtve koja neposredno proističe iz radnje izvršenja dela koje ruši Krivični zakon.
Pod sekundarnom viktimizacijom se podrazumeva pooštravanje posledica primarne viktimizacije pomoću neodgovarajućeg reagovanja predstavnika organa formalne kontrole kriminaliteta, kao i ostalih subjekata koji dolaze u sukob sa žrtvom krivičnog dela.
U literaturi na ovu temu se može sresti i izraz – tercijarna viktimizacija, koja podrazumeva trajnu obeleženost osobe ulogom žrtve određenog zločina. U okviru toga se često misli na trajno diskriminisanje ili odbacivanje žrtve, kao što su silovane ženske osobe od strane neprijateljskih vojnika ili žrtve belog roblja.