Melanholija je pojam grčkog porekla (melancholia, gr.) i u bukvalnom prevodu znači – crna žuč (melaina chole, gr.), jer po Galenu, duševni poremećaji, koji su praćeni tugom nastaju usled iskvarenosti žuči, jer ona tada postaje crna, pomuti duh i izaziva bunilo.
Melanholiju kao pojam, prvu beleži medicina i Hipokrat, kao njen začetnik, a potom filozofija, da bi kasnije ušla i u književnost (prozu i stihove). Takođe, melanholija se vekovima vezivala i za psihopatologiju, bila je zastupljena i u umetnosti (kao inspiracija slikarima), njom su se bavili i teolozi, astrolozi, alhemičari itd.
Melanholija spade u grupu duševnih bolesti u kojoj dominiraju osećanja potištenosti, tuge, bezvoljnosti, bezvrednosti, praznine i hroničnog umora. U nekim slučajevima, kod melanholičnih osoba se javlja i opšta usporenost pokreta (ponekad i nepokretnost), a najčešći simptomi su praćeni poremećajem sna, gubitkom apetita, kao i smanjenjem seksualnog nagona. Takođe, melanholiju prati stanje nedostatka entuzijazma, kao i spremnosti da se organizam u celini sam aktivira. Razlikuju se – “melanholija agitans” (izražava se kao nemirna seta sa nastupima straha), “melanholija mizantropika” (izražava se kao seta koja je spojena sa strahom od ljudi) i “melanholija hipondrika” (predstavljena kao seta na osnovu uobraženih bolesti). Kod osobe koju obuzme melanholija, javlja se tzv. ideja da je njen ego opustošen, odnosno – javlja se nezadovoljstvo svojom ličnošću koje se temelji na moralnim načelima. Često se za melanholike kaže da su delom i mazohisti, iz razloga što su u većini slučajeva skloni samosažaljenju sebe i svojih bolnih osećanja. Melanholici sebe smatraju beskorisnim, nesposobnim za ljubav, razdražljivim i slično.
Među najčešće simptome melanholije spadaju:
- nezadovoljstvo pri obavljanju svakodnevnih aktivnosti,
- stanje depresije, koja je najglašenija u jutarnjim satima,
- buđenje bar dva sata ranije (od predviđene satnice), uz čest grč i tremu u stomaku,
- gubitak težine ili anoreksija,
- neprestan osećaj krivice itd.
Nakon gubitka voljene osobe (bilo da je u pitanju smrt ili raskid / razvod), gde su najčešći slučajevi melanholije, melanholici se narcistički poistovete sa izgubljenom osobom. Nisu u stanju da prihvate gubitak, kao što je u slučaju normalnih stanja tugovanja i žalosti, koje podrazumeva da prvenstveno vlada šok i neverica, ali nakon nekog vremena osoba sa normalnim tugovanjem se pomiri sa realnošću i činjenicom da voljene osobe više nema. Za razliku od osoba koje normalno tuguju, melanholici ne prihvataju gubitak i samosažaljevaju se, svoju nekadašnju energiju uvlače u sebe i svoju patnju povodom gubitka upravljaju ka samom sebi. Često se melanholici osećaju krivim, defektnim, čak i u nekim slučajevima, ljubav bude zamenjena mržnjom ka samom sebi upravo zbog osećaja krivice).
Za pojavu ove vrste melanholije, potrebne su tri predispozicije:
- gubitak voljene osobe,
- nepomirljiva osećanja prema toj osobi (da je više nema) i
- povlačenje u sebe i krivljenje sebe.
Hipokrat je prvi uveo u upotrebu pojam melanholije i tada ju je opisao kao bolest. Kasnije, Sigmund Frojd melanholiju tumači kao proces žalosti, pri čemu nije nužno da postoji gubitak (voljene osobe i slično). Frojd se u prvoj polovini XX veka bavio razlikama između tugovanja i žalosti, odnosno između tuge i melanholije. Aretej melanholiju smata manijom od trenutka kada se u njoj javi bes. Celije Aurelijan, pri tom, melanholiju poistovećuje sa hipohondrijom. Mihaelis de Ereda i Forestus tvrde da melanholiju stvaraju tužne misli povezane sa strahom koje se vezuju za delimično bunilo.
Senert melanholiju karakteriše kao skrivenu ili mračnu sklonost „životinjskih sokova“. Fridrih Hofman, kao i Berhave, melanholiju smatraju kao prvi stepen manije. Sovaž, bunilo (bez besa) uz postojanje hronične bolesti vezuje za melanholiju. Lori, definiciju melanholije, poistovećuje sa starim mišljenjima, pri čemu je deli na tri vrste: sa materijom, bez materije i mešovitu melanholiju. Stare definicije melanholije se drži i Moro de la Sart, koji tu mentalnu bolest određuje kao – „melanholija sa bunilom“.
Psihijatar Eskirol zaključuje da melanholija ne odgovara modernoj kliničkoj praksi, i menja ga u drugi naziv – lipemanija. Ovaj naziv se upotrebljavao sve dok nije stigao nov naziv za melanholiju, a to je – depresija. Međutim, uzroci melanholije, lipemanije i depresije, još od Hipokrata do danas, zapravo, mogu biti i fizičke i psihičke prirode. Ovo sve govori da su nepostojana i promenljiva mišljenja kada se tumači melanholija, ali u osnovi temelje se na istim osećanjima i činjenicama.
