Lagum je turska reč i u našem jeziku predstavlja mračan podzemni prolaz, a datira još iz srednjeg veka kada je podrazumevao podzemni prolaz iz grada, van njegovih zidina.
Lagumi su predstavljali veštačke pećine koje su pravili Cincari, najstručniji u tim radovima, i te pećine su nazivali – goge. Lagum se koristio kao skladište ratne opreme, prostor za snabdevanje vodom, za skrivanje stanovništva od neprijatelja itd. Lagume su imali svi veći utvrđeni gradovi u srednjem veku. U širem značenju pojma, lagum predstavlja bilo kakav podzemni prolaz stvoren od strane čoveka, čak se pojam vezuje i za duboke podrume u kojima se čuva vino, sa posebnim otvorima za ventilaciju.
Lagumi Beograda
Jedna od svakako najčuvenijih i najmisterioznijih priča Beograda je priča o bezbroj njegovih laguma, koji spajaju jedan deo grada sa drugim i koji se mogu svrstati i u njegovo nacionalno blago.
U Beogradu se nalazi više kilometara laguma, podzemnih prolaza i hodnika. Za vreme I svetskog rata, kada je Austrougarska opsedala Beograd, u lagumima su bile sakrivane žene, deca i nejaki stari ljudi. Nemački komandant Aleksandar fon Ler je za vreme II svetskog rata napravio vojno sklonište u kojem je moglo da boravi oko 2000 vojnika čitavih šest meseci, a da pri tom nemaju potrebu da izađu vani. Ti lagumi su imali kamionske ulaze, generator za struju, više telefonskih linija, kao i posebne ventilacione otvore, a bili su međusobno povezani dugim podzemnim hodnicima. U toku II svetskog rata, prema evidentiranim podacima, Nemačka fašistička vojska je izgradila ukupno 2 029 km2 podzemnog prostora, odnosno laguma.
Beogradska Kalemegdanska tvrđava je prepuna laguma, a pored nje najveću zagonetku i pažnju današnjih turista predstavlja i deo grada Tašmajdan, pod kojim je smešten veliki broj pećina i laguma. Posle II svetskog rata, ti lagumi su imali značajnu svrhu za vojsku i ovaj prostor je predstavljao tajno komandno mesto.
Sa prostora Tašmajdana je vađen kamen koji je služio za izgradnju tadašnjeg Singidunuma, pa su ovo mesto po tome Turci nazvali „taš“ (kamen) i „majdan“ (rudnik). Lagumi na Tašmajdanu se prvi put pominju u pisanoj formi kod putopisca Feniksa Kanica, 1860. godine, koji je pisao da su pećine ispod Tašmajdana toliko velike da se u njima moglo sakriti čak 150 volovskih zaprega sa hranom. Pored laguma pod Tašmajdanom, postoje još i lagumi ispod Karađorđeve ulice u Beogradu, koje su ljudi pravili radi lagerovanja robe koja je stizala na Savsko pristanište. U njima je lagerovano i vino u bačvama od po 10 000 litara.
Ispod Karađorđeve ulice je smešteno ukupno 13 laguma, a dve velike pećine su pretvorene danas u noćne klubove. Kopanje ovih 13 laguma su započeli Austrijanci još s’ početka 18. veka. U Resavskoj ulici u Beogradu ispod jedne zgrade, građene pre II svetskog rata u kojoj su živeli najviši oficiri tog doba, nalaze se podzemni hodnici koji vode do zgrade Generalštaba, srušenog u NATO bombardovanju 1999. godine.
Ispod današnjeg Studentskog kulturnog centra postojali su dugački podzemni hodnici, intezivno korišćeni za vreme I i II svetskog rata. Područje opštine Zvezdara je isto poseduje veliki broj podzemnih prolaza, koje je još Vojska Kraljevine Srbije počela da gradi, strahujući od austrougarskih napada. Danas je većina tih laguma zatvorena i sazidana i nemoguće je ući u njih.
Zemunski lagumi su prema proceni spaleologa građeni u drugoj polovini 18. veka, hodnici su zidani opekom i imali su trgovačku, ali i vojnu namenu, obzirom na to da je Zemun značajni deo svoje prošlosti bio u austrijskim rukama. Bili su dugački i po nekoliko stotina metara, a neki postoje i danas, čak dosežu i do Bežanijske kose. Ispod urušenog dela Zemunskog groblja i danas postoji lagum, na padini dela Zemuna, koja se zove – Muhar. Većina tih laguma je dugačka oko 50 m, a najduži iznosi 96 m i nalazi se duboko pod grobljem. Slični ovakvi lagumi se nalaze i u delovima Zemuna – Kalvariji i Ćukovcu, ukupno ih ima 73. Neke od tih laguma su danas zaposeli sugrađani, jer se nalaze u okolini njihovih kuća. Najstarija kuća u Zemunu se nalazi u Ulici Vasilija Vasiljevića i ona poseduje svoj lagum. Nekada je ova kuća bila poznata kafana „Beli medved“, a danas je pod zaštitom države.
Najintrigantnija priča koja se provlači uvek kada se govori o lagumima Beograda je ona o povezanosti tvrđave na Kalemegdanu i Kule na Gardošu, u Zemunu, zapravo – tuneli koji vode ispod Save. Ova priča nije zvanično potvrđena od strane arheologa, ali prestonički narod više od 100 godina veruje u nju.
