Kognicija je nastala od latinske reči cognitio, što u prevodu znači – spoznaja, odnosno znanje i predstavlja mentalni proces koji se definiše kao spoznaja, iskustvo saznanja, opažanja, prepoznavanja, rasuđivanja i zaključivanja. Pojam kognicije obuhvata mentalne aktivnosti poput primećivanja, odnosno posvećivanja pažnje, pamćenja i rešavanja problema pomoću kojih čovek stiče saznanja.
Savremena psihologija klasifikuje mentalne procese u tri kategorije, pored kognicije, tj. saznanja, tu su: emocije, tj. osećanja i konacija, odnosno: volja.
Kognicija je spoznaja stvarnosti zasnovana na čovekovom iskustvu. Drugim rečima, kognitivni procesi, kao deo ličnosti, odnosno inteligencije čoveka funkcionišu neprestalno.
Kognitivna nauka je naučno istraživanje uma – proučava kako percepiramo svet, kako razmišljamo, pamtimo, na šta obraćamo pažnju i slično. Upravo zbog toga što su kognitivni procesi lični, nevidljivi golim okom, ne mogu se objasniti samoposmatranjem, odnosno kroz svest o tome šta pričamo, slušamo, pamtimo, već putem posrednih, naučnih dokaza.
Priroda kognicije i veze između spoljašnjeg okruženja i spoznaje umom, bila je predmet debate još od antičkih vremena. Od sredine prošlog veka, razvija se psihološki pravac – bihejviorizam ( od engleske reči behavior, što znači – ponašanje), čija je suština u shvatanju da se kroz proces učenja stiču određene navike u ponašanju odnosno prilagođavanju okruženju (duševni procesi se objašnjavaju tačnim posmatranjem kako se, u raznim uslovima ponašaju ljudi). Bihejvioristički orijentisani psiholozi bavili su se utvrđivanjem uslova putem kojih se menja odnosno može menjati ponašanje. Bihejviorističke teorije nazivaju se i situacionim teorijama, jer ističu zavisanost ponašanja čoveka od situacija u kojima se nalazi. Cilj bihejviorizma je otkrivanje određenih zakonitosti u ponašanju. Zbog toga se u bihejviorističkoj terapiji primenjuju empirijski otkriveni zakoni učenja – ova terapija, za razliku od psihoterapije, usmerena je samo na ponašanje, ne i na psihičke procese koji ga izazivaju (simptom je pogrešno naučeno ponašanje, koje se može i odučiti!).
U drugoj polоvini XX века dolazi do značajnog razvoja shvatanja pojma kognicije, donošenjem novih teorija u oblasti opažanja, pažnje, sećanja odnosno javljaju se nove ideje o tome kako pomenuti kognitivni procesi utiču na ponašanje čoveka. Suština je da čovekovo okruženje više nije izvor objašnjenja, samo po sebi – čovek koristi svoj mentalni potencijal odnosno resurse za obradu informacija, u cilju postizanja odgovarajuće interakcije sa svojim okruženjem. Osnovna teza kognitivne teorije i terapije jeste da način obrade podataka i donošenja zaključaka određuju oblik emocionalne reakcije. Ocem kognitivne psihoterapije smatra se američki psiholog Aron Bek. Po Beku, pojavu emotivnih poremećaja određuju kognitivni fenomeni: automatske misli (javljaju se spontano, automatski); kognitivne distorzije (greške u procesu obrade odnosno tumačenju podataka) i kognitivne šeme (duboko usađeni stavovi o sebi i svetu, koji određuju način tumačenja i zaključivanja). Najvažniji cilj kognitivne terapije, dakle, jeste promena načina na koji pacijent tumači i razume pojave i događaje u spoljašnjem svetu, ponašanje drugih ljudi i sopstveno ponašanje, kao i zbivanja u svom organizmu.
U XXI veku, izučavanje mozga, uz nove tehnike snimanja i ispitivanja, omogućilo je naučnicima- fiziolozima, pre svih, da steknu bitna fiziološka saznanja o mentalnim procesima. Današnje teorije objedinjuju faktore okruženja i neurokognitivne, neurofiziološke, neurogenetske, neuroorganizacione i neurorazvojne faktore.
