Reč evnuh je grčkog porekla, potiče od reči eune, što znači postelja i ekneuih, što u doslovnom smislu znači – čuvar postelje. Najraniji zapisi o kastriranju radi stvaranja evnuha datiraju iz 21. veka pre nove ere, u grčkoj, egipatskoj i kineskoj mitologiji, ali i u Bibliji.
Termin evnuh (kastrirani muškarac) najčešće se odnosi na one koji su namerno kastrirani radi vršenja neke specifične društvene, odnosno, državne funkcije.
Kastracija se koristila i kao kazna o čemu postoje podaci koji datiraju iz drugog milenijuma pre nove ere, iz drevne Asirije. Pored prestupnika koji su, nakon kastriranja, obično radili po haremima Srednjeg i Dalekog istoka, često su kastrirani i siromašni dečaci, otkupljeni od roditelja, koji su završavali kao sluge bogatih ljudi.
Najčešće aktivnosti evnuha bile su čuvari i posluga u haremima, posluga u bogatim kućama, operski pevači (u Italiji su vekovima kastrirali dečake, pre puberteta, kako bi očuvali glas soprana i u zrelim godinama), državni službenici (savetnici u Kini, počev od 12. veka pre nove ere i za vreme vladavine porodice Čou; u Persijskom carstvu, u periodu od 559 – 330. godine pre nove ere, u doba Ahmenida; u Rimskom carstvu, za vreme vladavine careva Nerona i Vitelija; u muslimanskim zemljama, nakon 750 godina, koristili su evnuhe za savetnike, a posebno u Vizantiji).
Evnusi su posebno značajnu ulogu imali u Vizantiji gde su pojedini imali zaista veliku moć i zauzimali najviše položaje u crkvi, vojsci i državnom aparatu. Ovo se naročito odnosi na period od IV – XI veka, kada su bili i izuzetno brojni, dok ih je u poznovizantijskom periodu (od XI – XV veka) bilo znatno manje.
Vizantijsko zakonodavstvo razlikovalo je dve vrste evnuha: kastrate (ektomia, ektomoi), koji su uškopljeni hirurškim putem i spandones (thladiai), koji su zbog telesne mane bili lišeni potomstva. U Vizantiji je kastracija zabranjena 142. novelom cara Justinijana I Velikog iz koje se vidi izuzetno veliki stepen smrtnosti prilikom ovog zahvata. Postoje podaci da je na 90 kastriranih, preživela samo trojica (zakonodavstvo Justinijana I). Prema podacima iz medicinske enciklopedije (izvod iz medicine) iz VII veka, autora Pavla sa Egine, postojala su dva metoda kastriranja – gnječenjem testisa, prethodno omekšalih tako što se mala deca stave u sud sa toplom vodom i operativnim rezom, koji je svakako bio pouzdanija metoda, iako je sve zavisilo od nivoa nege prilikom i posle zahvata kastriranja. Iako retko, dešavalo se da ovaj postupak ne obuhvata samo uklanjanje testisa, već i penisa. Nije od značaja samo metoda kastracije, već i životna dob u kojoj je ista obavljana.
Tipične odlike evnuha vidljive su kod osoba koje su kastrirane pre puberteta (visok glas – sopran, meka i glatka koža, sklonost ka preteranom gojenju itd.). Osobe kastrirane tokom i nakon puberteta zadržavaju odlike muškosti, naravno bez mogućnosti dobijanja potomstva. Međutim, problem je prevaziđen kupovanjem evnuha iz varvarskih zemalja, oko Vizantije. Naročito je bila razvijena kupoprodaja na relaciji: Vizantija – Abazgija – Lazika, arabljanski kalifot i balkansko poluostrvo.
Povećan broj evnuha uslovio je i pojačane istočnjačke uticaje u Vizantiji. U Vizantiji je, tokom IX veka, postojalo 60 dostojanstava i svako od njih je mogao obavljati evnuh, izuzev funkcije pretora grada, kvestora i domestika. Poslovi parakimomena, protovestijora i još neke druge, bile su rezervisane za evnuhe. Naročito je bila važna funkcija parakimomena, načelnika carske ložnice, jer je podrazumevala, praktično, rukovođenje državnom upravom. Tu su i zvanja carevog garderobera, čuvara carskih stolova ili staratelja o sigurnosti carskih palata. Ove funkcije mogle su obavljati samo evnusi, mada je bilo i odstupanja od ovog pravila. Najpoznatiji takav izuzetak bilo je postavljanje Vasilija Makedonca, koji nije bio evnuh, već tzv. „bradati“, na najviše evnuško zvanje – parakimomena.
Najpoznatiji evnuh u vizantijskoj istoriji bio je Narzes, jedan od najbližih saradnika Justinijana I, veliki vojskovođa i talentovani diplomata. Vrlo moćni su bili i evnusi: Stavrakije, Aetije, Josif Vringa, Vasilije Lakapin – izvanredan državnik i Jovan Orfanotrof, svemoćan u Carigradu XI veka. Evnuha je bilo mnogo i u okviru vizantijske crkve – čak su i nekoliko patrijarha bili evnusi: German I (715 – 730), Metodije I (843 – 847), Ignjatije (847 – 858, 867 – 877), Teofilakt Lakapin (933 – 956), Polieukt (956 – 970) i poslednji među njima – Evstratije Garidas (1081 – 1084). Evnuha je bilo i među višim crkvenim dostojanstvenicima, monasima i običnim sveštenstvom. Čak je od vremena Lava VI Mudrog (886 – 912), postojao manastir, u Carigradu, rezervisan samo za evnuhe – radi se o manastiru Svetog Lazara.
Negde od XX veka raste broj oponenata ideji postavljanja evnuha za episkope, sa obrazloženjem da se to protivi crkvenim kanonima. U prilog ovoj tezi govori i I kanon, Prvog Vaseljenskog sabora, održanog u Nikeji u IV veku (325. godine), u kome doslovno stoji: „ Ako je neko usled bolesti rukom lekara ili od varvara uškopljen, neka takav ostane u kliru. A ako je neko zdrav sam sebe uškopio, neka se takav u kliru preispita i da prestane da prebiva u njemu (kliru). Ne treba one koji tako čine postavljati u klir. Kao što je kazano, ovo je rečeno za one koji su to delo s predumišljajem učinili, usuđujući se da se sami uškope (obezude). One koje su varvari ili njihovi gospodri obezudili (uškopili), a u svemu se nađu dostojni, neka takvi, po pravili (kanonu) stupaju u klir“. Neposredan povod za donošenje ovog kanona je slučaj sveštenika iz Antiohije, Leontija koje je, da bi izbegao optužbe zbog toga što je živeo sa devojkom – sam sebe kastrirao. Zbog ovog postupka, antiohijski patrijarh Evstatije, koji je predsedavao Prvim vaseljenskim saborom, rasčinio je sveštenika Leontija.
Jedna od aktivnosti kojima su se bavili evnusi, bila je i vojna služba. Najpoznatije vojskovođe, među evnusima, bili su Narzes, Stavrakije i Petar Foka, ali ih je bilo mnogo i među običnim vojnicima.
Generalno gledano, evnusi su kao grupa bili potcenjeni u odnosu na druge članove vizantijskog društva. Naročito je činovništvo bilo ogorčeno zbog činjenice što su evnusi bili, bukvalno, fizička barijera između njih i cara. Odbojnost prema evnusima bila je trajna crta vizantijskih društveih nadzora.