Dualizam je pojam latinskog porekla, izveden od latinske reči dualis, što znači – dvojan, dvostruk, tako da se i sam pojam „dualizam“ često naziva i – dvojstvo, dvojnost. Dualizam podrazumeva da se nešto sastoji od dva osnovna činioca u koja se mogu svrstati – elementi, dela, principi i slično. Dualizam je kao termin dosta rasprostranjen, tako da srećemo dualizme materije i sile, kauzaliteta i finaliteta, slobode i nužnosti (u filozofiji), sišea i stila (u umetnosti), kvantiteta i kvaliteta (u prirodi), muškog i ženskog pola (u biologiji), dobra i zla (u religiji) itd.
Dualizam u filozofiji
Dualizam u filozofiji predstavlja mišljenje da postoje dve ravnopravne kategorije stvarnosti (dva osnovna modaliteta svega što postoji) – duh i telo, odnosno ideja i mišljenje. Klasični dualizam je nastao od strane spisa Platona, Aristotela i stoičke škole. U njihovim filozofijama se naglašava razlika materijalne i duhovne strane čovekove ličnosti, odnosno samog čoveka kao živog bića. Prema Platonovom shvatanju, čovek ima i jednu i drugu karakeristiku. Materijalna karakteristika predstavlja telo, koje je prolazno, dok duhovna karakteristika predstavlja dušu koja je besmrtna. Prema shvatanjima taoističke filozofije, Jing i Jang predstavljaju dualizam svih stvari koja se nalaze u prirodi. Počeci dualizma se vezuju za animizam i demonizam, koji epiričku dvojnost psihe i tela kod čoveka šire na čitavu prirodu i daju svakom predmetu njihove „nevidljive duševne crte“. U početnim fazama prirodne grčke filozofije, dualizam se prezentovao kao hilozoizam, odnosno shvatanje da je sve u prirodi prožeto životom, zatim kao nauka o „kosmičkom umu“, kao „duša cveta„ koja predanjuje određenu materiju itd. Platon dualizam izražava u učenju o cvetu ideja i cvetu pojavnosti, dok Aristotel dualizam izražava kao teoriju o formi – duši koja oblikuje pasivnu večnu materiju. Nova faza filozofskog dualizma, sa samog početka novog veka, počinje Dekartovom teorijom o duhu i tvari kao heterogenim supstancama.
Dualizam u religiji
U religiji se dualizam prožima kroz razna dvojstva, kao što su dobro i zlo, svetlost i tama, muškost i ženstvenost (poput jinga i janga kod Kineza), Ormuzd i Ahriman (u persijskoj Zoroastrovoj religiji), beli i crni Bog (u religiji starih Slovena), Bog i Satana (u manihejizmu) itd. Dualizam manihejskog tipa se naročito izrazio u „heretičkim“ pokretima, u periodu između IX i XIII veka (bugarski i bosanski bogumili, hatari, patareni, albigenezi, valdenzi itd). Dualizam je, pak prisutan i u novim pokretima, kao što su – kabalizam, spiritizam, teozofija, antropozofija itd. Sam koncept dualizma u religiji podrazumeva da postoje dva odvojena entiteta (dobro i zlo), koja imaju jednaku moć. Na primer, u dualizmu kod Hrišćana, Bog predstavlja entitet dobra, a Sotona (đavo) – entitet zla.
Dualizam u politici
Dualizam se u politici manifestuje kroz različite političke stavove jednog naroda, a može i da podrazumeva zajednicu dve države sa zajedničkom vladom. Najčešće se uzima primer Austro-ugarske monarhije, koja je prema nagodbi iz 1867. godine bila sastavljena od dve države – austrijske carevine i ugarske kraljevine, a obe pod jednom (habzburškom) dinastijom.
Dualizam u fizici
Dualizam se u fizici opisuje kroz dvostruka svojstva vala i korpuskula, kao osnovno svojstvo materije gde svaka elementarna čestica ima osobine valnog kretanja, a elektromagnetni talasi imaju osobine čestica (tzv. Valna mehanika). 1927. godine, Clinton Joseph Davisson zajedno sa američkim fizičarem Lester Halbert Germerom je dokazao da se za snop elektrona dobijaju pojave ogiba i interferencije, te se zato u kvantnoj fizici, česticama pridružuju valne funkcije.
