Deflacija predstavlja poremećaj monetarne ravnoteže i suprotan je pojmu inflacije. U najširem smislu, deflacija podrazumeva smanjenje nivoa cena i troškova života, odnosno neravnotežu između količine i brzine novca u opticaju (koja opada) i ukupne proizvodne ponude po postojećim cenama.
Sa praktičnog aspekta, deflacija znači da je smanjena količina novca koji je u opticaju, što automatski znači povećanje kupovne vrednosti novca. Drugim rečima, pojava deflacije je usko povezana sa pojavom inflacije, s’ obzirom na to da obe pojave prati disproporcija između ponude i potražnje. Deflacionom politikom, odnosno svođenjem obima novčanih tokova na normalni nivo, teži se suzbijanju inflatornih tendencija. Inače, ekonomisti smatraju da je optimalni nivo inflacije između 2 % i 5 %, a da do deflacije dolazi kada je stopa inflacije ispod nule (0). Kada zbog dejstva deflacije, cene počnu da padaju, usled potrošaćke psihologije – stagnacije kupovine u očekivanju većih sniženja, dolazi do gomilanja proizvoda, odnosno do prevelike ponude, koja direktno uslovljava nivo sniženja. Prirodna posledica ovog procesa je smanjenje zarada zaposlenih, moguće otpuštanje, što sa svoje strane izaziva nezadovoljstvo, na pojedinačnom najpre, a onda i na nivou grupe – dolazi do eskalacije problema u vidu povećanog broja siromašnih, javnih nemira i slično. Drugim rečima, ključne posledice deflacije se ispoljavaju u nezaposlenosti proizvodnih kapaciteta, što je prirodan put ka iskazivanju viška zaposlenih, njihovom otpuštanju i padu nivoa proizvodnje, odnosno nacionalnog dohotka, ali najmanje do pada cena. Zbog iznetog, centralne banke jedne države se “boje” pojave deflacije, gotovo kao i inflacije.
Jedan od najpoznatijih primera negativnih dejstava deflacije je velika svetska ekonomska kriza, iz perioda od 1929 – 1933. godine i dejstva pomenute krize, pre svega, na privredu Sjedinjenih Američkih Država. Inače, pomenuta deflacija je bila najteža u istoriji kapitalizma.
Postoji mišljenje, u ekonomskim krugovima, da je deflacija teže oboljenje, ali da se lakše “leči” od inflacije. Najpouzdaniji lek, u svakom slučaju, je ubrizgavanje kapitala, konkretno novca, u privredu.
Uzroci pojave deflacije klasifikuju se u četiri osnovne grupe:
- Monetarni uzroci – zapravo, restriktivna monetarna politika u vidu smanjenja obima novčane mase i brzine opticaja novca na tržištu, što se postiže: smanjivanjem kredita privredi i stanovništvu, tj. restriktivnom kreditnom politikom; merama centralne državne banke u smislu povlačenja tzv. primarnog novca kao i prelivanjem dela novčane mase u nelikvidna sredstva (tzv. sterilizacija); odlivom kapitala u sigurnija pravna i finansijska tržišta; tezauracijom, tj. štednjom novca od strane sopstvenika, kao i radi jačanja domaće valute;
- Finansijski uzroci – deflacije, između ostalih mogu biti: sterilizacija sredstava prikupljenih putem unutrašnjih državnih zajmova, čime se stvara budžetski suficit; vraćanje inostranih dugova sredstvima prikupljenih unutrašnjim dugom; povećanjem poreza i punjenjem budžeta, na taj način bez istovremenog povećanja javnih rashoda i slično;
- Realni uzroci deflacije – mogu biti: porast robnih fondova uz smanjenje kupovne moći, zadržavanje postojeće kupovne moći ili, sa druge strane – rastom novčane potražnje, uz uslov da raste sporije od rasta robnih fondova; nagli rast uvoza u odnosu na izvoz; povećan uvoz iz zemalja u kojima je niska potražnja i niže cene u odnosu na domaće tržište; intervencija države povlačenjem materijalnih rezervi u okviru ponude na domaćem tržištu i slično;
- Politički uzroci – tj. mogući politički potezi odnosno akti državnih, finansijskih, organa od uticaja na nastanak i pojavu deflacije, u svrhu jačanja nacionalne valute; korišćenje deflacije kao antiinflatornog instrumenta, a deflacija se može koristiti i u svrhu smanjenja deficita platnog bilansa.
