Apokrif predstavlja nekanonsku knjigu, sa tematikom Biblije, zabranjenu od crkvenih vlasti, a koja je najčešće širena u tajnosti. Pojam je paganskog porekla, nastao od grčke reči apokryphos, što u prevodu znači – skriven, a zove se još i kao „apokrifni spis“. Najčuvenija apokrifna knjiga u slovenskoj književnosti je narodna biblija Paleja.
IV vek je bio raskrsnica kanonizovanja, odnosno, određivanja zvanične hrišćanske literature, kada je hriščanstvo postalo zvanična državna religija tadašnjeg Rimskog carstva. Tada je postojalo mnoštvo literature u kojima je hrišćanstvo tumačeno drugačije, u odnosu na to kako ga je crkva tumačila. Crkva je tada izvršila reviziju celokupne dotadašnje hrišćanske literature, sa ciljem da napravi selekciju, šta je Božija istina, a šta laž. 360. godine su kanonske knjige konačno ozvaničene, na Laodikijanskom saboru. Kanonske knjige su obuhvatale – Novi Zavet (Jevanđelje po Mateju, Jevanđelje po Marku, Jevanđelje po Luki, Jevanđelje po Jovanu, Dela apostolska, poslanice itd.) i Stari Zavet (Knjiga postanja, proročke knjige itd.). Osim ovih kanonizovanih biblijskih knjiga, sva ostala literatura, koja je ostala van sastava Svetog Pisma, smatrala se apokrifima, odnosno jeretičkim knjigama.
Apokrifna literatura se isto kao i kanonizovana, deli na – starozavetna i novozavetna dela. Starozavetni apokrifi su obuhvatali sledeća dela: Knjiga Enohova, Knjiga Varahova i Knjiga Avramova. Novozavetni apokrifi su obuhvatali razna jevanđelja (npr. Hod Bogorodice po mukama), obrađivale su se teme vezane za otkrovenja i viđenja itd. Glavni likovi u apokrifnim delima su bili Adam i Eva, Enoh, Mojsije, Salamun, David, Josip i drugi. Poznati starozavetni apokrifi su najviše opisivali Adama i Evu, Rajsko drvo, izgradnju Salamunovog hrama, Melkisedekovo rođenje i spasenje, Abrahovu smrt, pisali su o Josipu, Luciferu itd.
Apokrifna jevanđelja se dele na sledeća:
- Jevanđelja o Isusovom detinjstvu i roditeljima – u koja spadaju: Protojevanđelje Jakovljevo, Tomino jevanđelje detinjstva, Pseudo – Matejevo jevanđelje, Uznesenje Marijino, Istorija Josifa tesara i Arapsko – armenijska jevađelja;
- Jevanđelje Isusovih muka i vaskrsenja – Na osnovu nekih detalja iz ovog jevanđelja, kanonizovana je Pilatova žena Prokle, u pravoslavnoj crkvi, u Grčkoj;
- Jevrejsko – hrišćanska jevanđelja – u koja se ubrajaju: Jevanđelje Nazarena, Jevanđelje Ebionita i Jevanđelje Jevreja;
- Jeretička jevanđelja – u koja se ubrajaju: Evino jevanđelje, Jevanđelje Jude Iskariotskog, Jevanđelje Egipćana i mnoga Vartolomejeva jevanđelja;
- Tajno jevanđelje – obuhvata rukopis u kome se pominje Jevanđelje po Marku, koje on i napisao posle Petrove smrti u Rimu.
Najpoznatije apokrifne poslanice su bile: Poslanice Hrista i apostola, Treća Korinćanima, Laodikejcima, Poslanica Pavla i Seneke, Titova poslanica itd.
1947. godine se pokrenulo proučavanje apokrifnih spisa, nakon pronalaska brojnih židovskih rukopisa u Kurmanu i pronalaženja gnostičke biblioteke, 1945. godine. Što se tiče stare srpske književnosti, u apokrife su se ubrajala sledeća dela: Knjiga Avramova, Knjiga Enohova, Jevanđelje Madenstva, Jevanđelje Jakovljevo, Jevanđelje Nikodimovo i druga. Ova dela su prevedena sa grčkog jezika, i delom su uticala na srpsku narodnu književnost, a prepisivana su sve do XIX veka.
Apokrifi su na svoj, jedinstven način, dopunjavali priče iz Biblije, opisivali biblijske motive, izmišljali priče o svecima i prorocima, kao i priče o Bogorodici. Apokrifi su bili rašireni na sve narode sveta, takođe i na našem području i uglavnom su ih širili bogumili. Iz razloga što se nisu poistovećivali sa opšteprihvaćenim učenjem, samim tim su bili svuda zabranjivani. Zanimljiva je činjenica da, pored apokrifa u književnosti, sreću se i apokrifi u crkvenom slikarstvu.
