Alternacija je pojam latinskog porekla, nastao od latinske reči alternation, što u prevodu znači – smenjivanje, odmenjivanje, a predstavlja specifičnu vrstu smenjivanja u lingvistici.
Takođe, pojam alternacije se upotrebljava i u nastavnoj delatnosti u kontekstu naizmeničnosti u rasporedu časova između težih i lakših predmeta.
Alternacija podrazumeva rezultat nekadašnjih glasovnih procesa (asimilacionih) ili procesa u samim vokalima (na primer, reč – mislilac prelazi u reč – mislioc). Alternacija se dele po glasovnim procesima, a javljaju se najčešće u narodnoj književnosti. U tom slučaju, alternacija takođe predstavlja i stilski proces koji označava ponavljanje istih reči i početnih ili naglašenih suglasnika u više susednih reči u istoj rečenici ili stihu.
Kao primer se izdajaju sledeće rečenice: “Na vrh brda, vrba mrda”, “Petar Petru plete petlju”, “Riba ribi grize rep” itd.
Do alternacije u smislu gubljenja suglasnika dolazi na granici između prefiksa i korena ili na granici presufiksa i sufiksa (rus + ski = ruski; bez zuba = bezub; od + deliti = odeliti itd).
Alternacije koje su sufonološki uslovljene su: jednačenje suglasnika po zvučnosti (sva + ba = svadba), jednačenje suglasnika po mestu izgovora (paz(iti) + nja = pažnja), gubljenje suglasnika (otac – oca), i disimilacija suglasnika. Alternacija koje su morfološki uslovljene su: nepostojano A (bedro – bedara), prelazak L u O (talac – taoci), sibilarizacija (ruka – ruci), palatalizacija (ruk(a) + erda = ručerda), prevoj vokala (teći – tok) i sažimanje suglasnika (kojem – koem – kom).
Alternacije lingvistima pružaju podatke koji im omogućavaju da odrede jezičke foneme i morfeme.
